Een bijzonder landschap trekt bijzondere mensen. De Waddenzee is een pleisterplaats voor planten, trekvogels, trekvissen, en (trek)mensen.  Vissers en andere varensgasten, wetenschappers, kunstenaars, schrijvers, musici, ingenieurs, … Het UNESCO werelderfgoed, predikaat natuur is eigenlijk te beperkt om die culturele rijkdom, dat ‘intellectueel erfgoed’ te honoreren. IMRAMA Wadgasten probeert dit in het project Veldwerk Waddenzee op een aanstekelijke manier te verhelderen. 

Veldwerk Waddenzee is een eigenzinnig onderzoek naar de (nog prille) Waddenzee. De Waddenzee verandert, UNESCO verandert, en de intellectuele omgeving van de Waddenzee als UNESCO Werelderfgoed verandert. Die veranderingen zijn van invloed op het bewust-zijn, de bewust-making en de bewust-wording van de Waddenzee als een rijk geschakeerde verzameling betekenissen. Veldwerk Waddenzee geeft zich rekenschap van de manieren waarop we naar de zee kijken. Wie ambieert om een project ter hand te nemen dat de bewustwording van het Waddengebied als ‘uniek’ wil bevorderen, maar zich geen rekenschap geeft van de veranderende context, schiet te kort. Het klimaat verandert en daarmee de rol van zeeën. We beseffen dat kusten (en steden) ons daarover iets kunnen berichten: zeespiegelstijging bijvoorbeeld voltrekt zich voor onze ogen. Het belang van de zeeën neemt toe, inmiddels heet onze planeet planet ocean. De mentaal culturele context verandert en daarmee de immateriële zee, de verbeelde zee, de zee zoals wij die kennen. 

Langs welke wegen kunnen wij die veranderingen meer in detail op het spoor komen? Hoe kunnen we de Waddenzee, zijzee van de Noordzee, subzee van de Atlantische
Oceaan, onder de kritische aandacht brengen van -potentiële- bewoners, bezoekers en onderzoekers van het Waddengebied? Om die vragen te beantwoorden poneren wij de noodzaak van een heroriëntatie op de Waddenzee en zijn geschiedenis in het licht van een steekhoudend perspectief op de toekomst van dit meer en meer mens-gecreëerde landschap. 

Wereldkaart en de weg waarlangs … trekvogels inspireren. Ze staan voor wezens die weten dat de Waddenzee verknoopt is met andere wereldzeeën, jaar in jaar uit benutten die marathon-dieren die wijsheid op hun verre reizen. Die birds eye view zet ons op het spoor.  Veldwerk is volgwerk: om te beginnen langs de oost atlantische kust.

hoe een tiental verkenningen tot verrassend nieuwe inzichten leidt

A – Linea recta naar de Waddenzee
B – Op huisbezoek in Dokkum
C – Boven de Wadden een hemel
D – Duister toerisme
E – Verdronken in zee
F – Wolken volgen
G – Luisteren naar de zon die opkomt uit zee
H – Vogels kijken; gasten
J – In het zog van de Vlissingen 10
K – Invasieve exoten
Eerste reserve, een field trip op de plank:
L – Wereld-reizen: varensgasten op de veerboten

Veldwerk Waddenzee onderneemt een eigenzinnige verkenning van de Waddenzee en omstreken. Ons project kiest voor het reizen als methode om inzichten te verwerven en te verspreiden. De specifieke leer-vorm noemen wij field trips. We verkennen oude routes, gebaande paden, nieuwe wegen naar en doorheen de Waddenzee en omstreken. Het resultaat is een verrassende biografie van de Waddenzee met als eerste ‘auteur’ de Waddenzee zelf. 

Een field trip is een fysieke en een mentale methode (met’hode’ – het Griekse hodos, de weg). De gekozen routes prikkelen de historische interesse, ze bepleiten een plaatsbepaling in het heden, geïnspireerd door een toekomst gericht perspectief. De kaders voor de tien field trips lichten we toe in het katern:  UNESCO Werelderfgoed Waddenzee, vijf heroriëntaties. 

We zien ons project als het organiseren van ‘ruimte’ voor vruchtbare ontmoetingen. Daartoe selecteren wij materiaal uit wetenschap, kunst en samenleving. Via field trips enten we die stof op het landschap, werkzaam katalysator voor dialoog. Beeld wordt tegen tekst gehouden, tekst tegen grafiek, grafiek tegen een dorpsstraat, de dorpsstraat tegen het wereldtoneel, het wereldtoneel tegen een historische anekdote, anekdote tegen actualiteit, actualiteit tegen toekomst. Dergelijke associaties stimuleren een ‘open’ kijk op de ‘unieke en universele betekenis van de Waddenzee’. 

Per field trip werkt een wisselend gezelschap van (gemiddeld 6) verkenners van diverse pluimage samen. Allen dwalen graag, weg van de bekende weg, nieuwsgierig naar wat zich buiten het gebaande pad van hun beroepsgroep afspeelt. Wat ze delen is engagement met het wel en wee van wad- en zeelandschappen, wereldwijd. Wat ze ook delen is het
besef dat de ‘unieke’ Waddenzee geraakt wordt in een uniek tijdsgewricht, het antropoceen. We verkennen de Waddenzee dan ook als antropo-zee, een zee waarin de geschiedenis van mens en natuur gelijktijdig en op elkaar betrokken doorgrond dient te worden, in een global context: wereld-erfgoed, wereld-zee, wereld-kaart, wereld-reis, wereld-wijd, wereld-geschiedenis, wereld-oriëntatie, wereld- wijs … , die reeks heeft onze aandacht. 

Onze methode is een vorm van artistic research. Elk van onze 10 field trips staat op de schouders van een gids van naam en faam, een erflater die op reis ging, altijd met een hypothese in het hoofd. Echter, geen van deze pioniers koos een één-dimensionale blik, van een disciplinaire bubble was geen sprake. Alleen zo werden ze erflaters. 

Per uitgevoerde field-trip publiceren we een podcast en een cahier. Van onderzoek naar verslag volgt meestal een strikte werkwijze. Wij zien elk cahier als een door het team veldwerkers geconstrueerd, ‘ontworpen’ narratief; nu eens louter onderhoudend, dan spannend, dramatisch, dan weer episch, poëtisch, soms leest het als een detective, soms oogt het als een graphic novel, dat wisselt. Tien field trips, tien etappes van een Grand Tour Waddenzee NL, gepresenteerd als feuilleton vooral bedoeld om een nieuwsgierig publiek te stimuleren om op eigen benen, met eigen ogen, met een eigen gezelschap, op eigen houtje, of wellicht alleen, op pad te gaan – do it yourself tourism. Onze reisverslagen bevorderen zoiets als environmental literacy, het vermogen om (bewust) te reflecteren op de indrukken die mensen opdoen tijdens en na bezoeken aan een landschap, in dit geval de Waddenzee en omstreken.

A – Linea recta naar de Waddenzee
B – Op huisbezoek in Dokkum
C – Boven de Wadden een hemel
D – Duister toerisme
E – Verdronken in zee
F – Wolken volgen
G – Luisteren naar de zon die opkomt uit zee
H – Vogels kijken; gasten
J – In het zog van de Vlissingen 10
K – Invasieve exoten
Eerste reserve, een field trip op de plank:
L – Wereld-reizen: varensgasten op de veerboten