Deze duinstreek vormt de fysieke schakel tussen twee ooit afzonderlijke eilanden: de Boschplaat en Terschelling. Ook krijgshistorisch is deze locatie van belang. De meeste geschiedkundige verhandelingen beschrijven het verloop van oorlogen als strijd tussen land-machten. Wat zich op zee voltrok, schermutselingen aan verre kusten en op dito eilanden, dat bleef meestal buiten beeld. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bijvoorbeeld, was het Waddengebied verboden terrein. De eilander lotgevallen bleven lange tijd in nevelen gehuld. De eerste berichten kwamen van Het Parool. Die krant publiceerde Kapitein Rob en het geheim van de Boschplaat (1948), volgens kenners het mooiste avontuur uit Robs ‘pacifistische’ levenswandel. Leidraad is een raadselachtige kaart, bij toeval door Rob op de kop getikt, die suggereerde dat het Terschellinger duingebied iets duisters in gedachten had. Onder land en deels onder zee lag een laboratorium verborgen, onderduikadres van een handvol Duitse wetenschappers dat de Derde Wereldoorlog beraamde. Het draaiboek van deze revanchisten was sinister: een bacteriologische raketaanval op de Verenigde Staten, Europa’s bevrijder, genereus Marshall-hulp-verlener en gids in de op handen zijnde, warme trans-atlantische vriendschapsbanden. Uiteraard wist Rob deze rampzalige attaque te verijdelen. Wat dit afgelegen stukje kust ons leert? Waakzaamheid. Elk landschap wordt inmiddels 24/7 bespied. Satellieten fotograferen top down. Op ooghoogte staan camera’s bij de vleet. Elk natuurlijk ogend terrein verdient dan ook onze aandacht, een hedendaags duin kan kijken, meekijken en terugkijken. Duinen, bomen, struiken, ze hebben ogen, ze zijn gezenderd. Net als vogels – the internet of birds. Overal en alziend, tot over de grenzen van bevriend gebied. Geen big brother maar miljoenen little sisters. ‘Wat vliegt daar?‘, Döbbens succesboek uit 1937 (de oorspronkelijk versie was Duits), die titel is nog steeds een gids voor de waakzamen: vogels …? of drones?; wat cirkelt daar? Een historisch militaire geografie van het Waddengebied is onmisbaar: zeeën en eilanden gezien als strijdtoneel, reëel en gefantaseerd.

Gids: Kapitein Rob (1919 – 2019)

Kapitein Rob begon zijn werk als burger-detective toen de Tweede Wereldoorlog was afgelopen. Exact gedateerd, op 21 december 1945 zeilde hij voor het eerst het zeegat uit. Over Robs jonge jaren weten we weinig. Over zijn latere zeeleven, des te meer. Gans de Koude Oorlog voer hij rond, strijdend tegen alle techno-gevaren, meestal beraamd door militair-wetenschappelijke boosdoeners. Dit soort rond-reizen valt onder het genre der popular geopolitics. Met als internationale ster, geheim agent Bond, James Bond, een creatie van de gepensioneerde Ian Fleming, de man die vanaf 1944, namens de Britse marine-inlichtingendienst het Europese continent afzocht naar Duits nucleair wapentuig. Fleming en zijn mannen vonden niet wat ze zochten, geen atoombom. Maar de bijvangst van dat werk verdient nog steeds onze aandacht: stapels luchtfoto’s van het Waddengebied en de Duitse Oostzeekust. Onze inschatting, een lucht-fotografische chronologie (van de foto-analyse, foto’s lezen) van deze ‘kaarten’ is instructief. Het is nauwelijks voorstelbaar, nu het gebruik van beelden uit de lucht wijdverbreid is, hoeveel twijfels er eertijds rezen bij toepassing van dit vervreemdend perspectief.