Wadgasten

Wadgasten is een oefening in observeren. Een training in waarnemen en gewaarworden. In kijken, luisteren, proeven en benoemen. In tellen en vertellen. Feit en fictie spannen samen. Onze intentie: vrolijke wetenschap en proefondervindelijke wijsbegeerte. Het is een speculatief kennis-project.

“… de oudste paden (waren) die van vogels … trekroutes door de lucht die … in de loop van duizenden jaren onzichtbaar in de hemel waren gekerfd en door magnetische kracht bewegwijzerd.” Robert Macfarlane

Trekvogels en trekmensen dienen als gidsen. We volgen ze. Zoeken hun sporen, tekenen hun routes en lokaliseren de plekken waar ze af en toe halt houden. Veld-werk in de vorm van volg-werk. Ons werkterrein Is het Waddengebied. De trekvogels volgend – zij zijn de wadgasten bij uitstek – verkennen wij via de East Atlantic Flyway, de verdere wereld. Tal van trekmensen – dood en levend – zijn ons voorgegaan. Hun nalatenschap wijst de weg.

Geografie

Sinds 2009 is de Waddenzee UNESCO-werelderfgoed (NL en DE; plus DK vanaf 2014). Werelderfgoed Waddenzee, zijzee van de Noordzee, subzee van de Atlantische Oceaan, spil in een geografisch lijnenspel dat noordelijker voert dan de Poolcirkel, zuidwaarts ver voorbij de evenaar. Die Waddenzee is ons eigenlijke onderwerp van verkenning.
Epicentrum van ons volgwerk is Terschelling. Halverwege dat eiland staat duinhuis Imrama, onze werkplaats. In de wijde omtrek markeerden wij 12 veldposten. Daar vinden de eerste oefeningen plaats. Elk van die posten is een ijkpunt. Sommige zijn vertrouwde must sees, ontleend aan één van de vele historische canons, andere verwijzen naar fictie, een genre dat meer dan officiële wetenschap, kleur geeft aan onze blik.

Ons vizier

Trekvogels zijn in aantal de meest trouwe gasten van het Waddengebied. Wij mensen bekijken die vogels, geven ze een naam, jagen ze na, karteren hun habitat en hun trekgedrag. Die vogels kijken terug, naar het landschap van de trekmens, naar de manier waarop die dat landschap bewerkt, bereist en op zijn manier bekijkt. De uitdrukking ‘vogels kijken’ zette ons op dat spoor. Onze interesse is de ‘blik’: de onzichtbare ruimte tussen het oog van de kijker en het ‘oog’ van dat wat wordt bekeken, in ons geval de Waddenzee. Net als die vogels, kijkt ook die Waddenzee terug. Altijd is er sprake van een dubbel-perspectief. Wie kijkt wordt ook bekeken. Tussen oog en oog – in dat blik-veld – circuleren woorden, rouleren beelden en tegenbeelden, klinken geluiden en tegengeluiden. Er doen verhalen de ronde, verzameld en verspreid via allerhande bemiddelende instrumenten. Abstracter gezegd: ons interesseert de oculaire ruimte waarin kijken botst met terugkijken. Dat maakt de Waddenzee tot vele zeeën, leesstof en leerstof tegelijk.

Doel

De Waddenzee is UNESCO – natuurlijk – werelderfgoed. Dat predicaat inspireert en verplicht. Omgang met werelderfgoed dient ter bevordering van education, science and culture. In onze woorden, een culture of curiosity, een kompas voor speurders die van zins zijn meer te ontdekken dan ze zoeken. Echter, UNESCO’s stempel natuurlijk erfgoed doet die zee cultureel gezien tekort. Een culturele verkenning van het begrip natuurlijk is dan ook zinnig. De Waddenzee caleidoscopisch belichten; een expeditie langs de onzichtbare paden die deze zee doorkruisen. Boven zee hoog in de lucht, over zee en onderzees, tot diep in de bodem. Een dergelijke verkenning promoot een soort toerisme, opgevat als een vorm van reizen om wijzer van te worden. Het hogere doel: ‘to stimulate the intellectual dimension of travel’, een motto geleend van de website Longitude: recommended readings for travellers.

Werkwijze

Wij raadplegen deskundigen van naam, het Waddengebied kent er velen, ingezetenen, vaste bezoekers, dwaalgasten op doorreis, schipbreukelingen die blijven. Officiële amateurs bieden de helpende hand, het aantal civic scientists is groot. Zelf behoren wij tot die tweede soort, waarachtige liefhebbers.
Iedereen is vrij om ons te adviseren. Schrijvers, kunstenaars, filmers … elke gast die bereid is zijn ‘blik’ in het geding te brengen, is welkom.

Product en programma

De tastbare uitkomst van ons veldwerk is een ‘atlas’, een reisgids (online en/of in druk). De looptijd van het project is 3 jaar. Van 1 januari 2017 tot en met 31 december 2019 (verjaardag  Waddenzee 10 jaar werelderfgoed). Tussen start en finish voorzien wij een programma: expedities, interviews, onderzoeksseminars, ontwerpstudio’s, literatuurstudies en zo meer. Tal van publieke uitingen zijn mogelijk, denk aan tentoonstellingen, symposia, artikelen, radio-uitzendingen, films, blogs, vlogs. Deze website is het archief dat deze uitingen verzamelt, verknoopt en publiceert.

Overige feiten

Wadgasten is een onafhankelijk project. Het is niet academisch ingebed. Het heeft geen opdrachtgever. Vooralsnog ontvangt het geen subsidie.

Jan de Graaf – Jeroen van Westen – Terschelling – januari 2017

Jan de Graaf is stedenbouwkundig ingenieur en Waddenamateur. Jeroen van Westen is landschapskunstenaar en vogelliefhebber. Zij kenden elkaars werk. Pas in 2014 vond er een ontmoeting plaats. Op een symposium in Litouwen, om precies te zijn in Nida, nu een wat slaperig kustplaatsje op de Koerse Schoorwal. Nida ligt vlak bij Rossitten, stichtingsplaats van de internationaal befaamde Vogelwarte, waar Niko Tinbergen, de latere Nobelprijs-laureaat (1973) zich in 1925 bekeerde tot de ‘diergedragskunde’; in Nida staat het nu gemusealiseerde zomerhuis dat Thomas Mann – ontsnapt aan de triviale drukte van het Noordzee-eiland Sylt – daar had laten bouwen, betaald van zijn Nobelprijs (1929).